KLAUZULA PRZECIWKO UNIKANIU OPODATKOWANIA

Prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja Podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.) wprowadzającą między innymi generalną klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. Celem klauzuli (wprowadzonej przez Ustawę z dnia 13 maja 2016 roku o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw) jest uniemożliwienie podatnikom podejmowania sztucznych i niemających uzasadnienia gospodarczego działań zmierzających jedynie bądź przede wszystkim do obniżenia (unikania) opodatkowania i osiągnięcia korzyści podatkowej. Zgodnie z założeniami rządu, GAAR pozwoli organom administracji podatkowej podjąć walkę z agresywnym planowaniem podatkowym (agresywną optymalizacją podatkową), czyli sposobem zawierania takich transakcji, które choć pozostają w zgodzie z dosłownym brzmieniem przepisów to dążą do obniżenia wysokości zobowiązania podatkowego.

UNIKANIE OPODATKOWANIA
Zgodnie z treścią nowego art. 119a Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613, z późn. zm.) unikaniem opodatkowania będzie „czynność dokonana przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej”. Taka czynność (lub zespół czynności) „nie skutkuje osiągnięciem korzyści podatkowej, jeśli sposób działania był sztuczny”.
Podatnik będzie działał w sposób sztuczny, jeśli podjęta przez niego czynność nie zostałaby zastosowana przez podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem ustawy podatkowej ( art. 119c §1).
Przy ocenie, czy sposób działania był sztuczny, trzeba będzie wziąć pod uwagę w szczególności:
1)     nieuzasadnione dzielenia operacji przez podatnika lub
2)     angażowanie podmiotów pośredniczących mimo braku uzasadnienia ekonomicznego, lub gospodarczego, lub
3)     elementy prowadzące do uzyskania stanu identycznego lub zbliżonego do stanu istniejącego przed dokonaniem czynności, lub
4)     elementy wzajemnie się znoszące lub kompensujące, lub
5)     ryzyko ekonomiczne lub gospodarcze przewyższające spodziewane korzyści inne niż podatkowe w takim stopniu, że należy uznać, że działający rozsądnie podmiot nie wybrałby tego sposobu działania.

Czynność (zespół czynności) będzie uznawana za podjętą przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, gdy pozostałe ekonomiczne lub gospodarcze cele czynności, wskazane przez podatnika, zostaną uznane za mało istotne. Ustawodawca nie wskazał jednakże reguł, według których należy oceniać istotność celów innych niż podatkowe.
Przez korzyść podatkową, w świetle nowego art. 119e Ordynacji Podatkowej, należy rozumieć niepowstanie zobowiązania podatkowego, odsunięcie w czasie powstania zobowiązania podatkowego lub obniżenie jego wysokości albo powstanie lub zawyżenie straty podatkowej, a także powstanie nadpłaty lub prawa do zwrotu podatku albo podwyższenie kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku.
Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania ma mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy korzyść podatkowa uzyskana przez podatnika (lub suma korzyści podatkowych) w wyniku kwestionowanych przez fiskus sztucznych czynności przekracza w roku podatkowym kwotę 100 000,00 zł.
Minister właściwy do spraw finansów ma wydawać tzw. opinie zabezpieczające, które mają gwarantować, że określone działania podatnika nie będą ocenione jako unikanie opodatkowania.
Warto dodać, iż Minister Finansów powoła na czteroletnią kadencję niezależną Radę do Spraw Unikania Opodatkowania, której zadaniem będzie opiniowanie spornych spraw dotyczących unikania opodatkowania (zasadności zastosowania klauzuli w indywidualnych sprawach).

NASTĘPSTWA ZASTOSOWANIA KLAUZULI
W sytuacji zastosowania klauzuli, skutki podatkowe czynności będą określane na podstawie stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby podatnik dokonał „czynności odpowiedniej”, czyli czynności, której podmiot mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem ustawy podatkowej. Jeżeli jednak okoliczności sprawy będą wskazywać, że osiągnięcie korzyści podatkowej było jedynym celem dokonania czynności, wówczas skutki podatkowe będą oceniane na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki zaistniałby, gdyby czynności nie dokonano.

PRAWO PODATNIKA DO SKORYGOWANIA DEKLARACJI
W sytuacji wszczęcia przez Ministra Finansów postępowania w sprawie zastosowania generalnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, podatnikowi – jeszcze przed wydaniem decyzji
w pierwszej instancji - będzie przysługiwało prawo do skorygowania deklaracji. W przypadku złożenia korekty podatnik będzie zobowiązany do zapłaty zaległości podatkowych wraz z naliczonymi od nich odsetkami za zwłokę. Takie działanie ma na celu zapobieżenie zastosowania wobec podatnika sankcji karno- skarbowych.

WEJŚCIE W ŻYCIE I ZAKRES ZASTOSOWANIA
Zgodnie z treścią Ustawy z dnia 13 maja 2016 roku o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw omawiane regulacje, wchodzą w życie w terminie 30 dni od ich ogłoszenia.
Stosownie do brzmienia przepisów przejściowych omawiane regulacje znajdą zastosowanie do korzyści podatkowych uzyskanych po dniu wejścia w życie nowych regulacji.
W związku z powyższym podatnicy powinni rozważyć jakie konsekwencje ma wprowadzenie generalnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania dla czynności podjętych przed wejściem w życie omawianych przepisów, a których skutki pojawią się lub nadal będą występować podczas obowiązywania klauzuli.