Zastrzeżenie kary umownej jest skutecznym sposobem zmotywowania i skłonienia kontrahenta do prawidłowego wykonania lub wykonania w ogóle, obowiązków, jakie ten na siebie przyjął w związku z zawarciem umowy. Stąd też o zamieszczeniu stosownych postanowień warto pomyśleć już na etapie zawierania umowy.
1. Definicja kary umownej i treść zastrzeżenia
Kara umowna jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, które strony mogą wprowadzić do umowy, by wzmocnić skuteczność więzi prawnej powstałej między nimi na skutek zawartej umowy, jak również by zagwarantować realne wykonanie zobowiązań. Z reguły, kara umowna lub kary umowne zastrzegane są bezpośrednio w dokumencie obejmującym treść umowy.
Zgodnie z przepisem art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”), można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
A zatem treścią zastrzeżenia kary umownej jest zobowiązanie dłużnika do zapłaty wierzycielowi określonej kwoty pieniężnej w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Jak wskazał Sąd Najwyższy, „do przedmiotowo istotnych elementów zastrzeżenia kary umownej zalicza się określenie zobowiązania (albo pojedynczego obowiązku), którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary. Karę umowną strony mogą bowiem zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w ogólności (zobowiązania obligującego dłużnika do świadczenia polegającego na daniu, czynieniu, zaniechaniu lub znoszeniu]; mogą też powiązać karę z poszczególnymi przejawami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. zwłoką dłużnika, spełnieniem świadczenia niewłaściwej jakości)” (wyrok SN z dnia 17 grudnia 2008, sygn. I CSK 240/08).
Kara umowna nie może być zastrzegana na wypadek niespełnienia lub nieterminowego spełnienia świadczenia pieniężnego. Takie postanowienia umowy powinny być traktowane jako poczynione contra legem (art. 58 § 3 k.c.) i jako takie uznawane za bezwzględnie nieważne (art. 58 § 1 k.c.) (por. np. wyrok SA w Katowicach z dnia 23 lipca 2013 r., sygn. V ACa 233/13). Uzasadnienie takiego rozwiązania tkwi m.in. w przepisach umożliwiających wierzycielowi dochodzenia odsetek w przypadku nieterminowego spełnienia świadczenia pieniężnego.
Kara umowna powinna być wyrażona w pieniądzu lub za pomocą kryteriów mających związek z zabezpieczonym świadczeniem, które umożliwią ustalenie wysokości kary umownej w momencie jej dochodzenia. Kara umowna nie może natomiast polegać na świadczeniu rzeczy.
Wysokość kary umownej może być zasadniczo ustalona dowolnie. Jednakże zwraca się uwagę na to, że kara umowna, podobnie jak odszkodowanie, którego jest surogatem, nie powinna prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia się uprawnionego (tak: wyrok SA w Katowicach z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. V ACa 483/08)
2. Zalety zastrzeżenia kary umownej
Kara umowna pełni swego rodzaju funkcję represyjną. Jest sankcją stosowaną przez wierzyciela wobec dłużnika w razie niewykonania lub nienależytego wykonania przez niego zobowiązania.
Zastrzeżenie kary umownej ma wiele zalet.
Po pierwsze, obowiązek zapłaty kary umownej przez dłużnika powstaje z chwilą naruszenia wskazanych przez strony zobowiązań.
Po drugie, wierzyciel może dochodzić jej zapłaty, w ustalonej z góry wysokości, bez konieczności wykazywania faktu poniesienia szkody i bez względu na rozmiar ewentualnie poniesionej szkody (rodzaj zryczałtowanego odszkodowania) (art. 484 § 1 k.c.). To niewątpliwie ułatwia i przyspiesza realizację dochodzonego uprawnienia.
Po trzecie, jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, „jeżeli strony w umowie zastrzegły kary umowne w każdym wypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy są przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania” (tak: wyrok SN z dnia 27 czerwca 2000 r., sygn. I CKN 791/98; por. także: wyrok SN z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. V CK 869/04).
Po czwarte, wykonanie prawa do odstąpienia od umowy nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu kary umownej, jeśli przesłanki do jej dochodzenia zrealizowały się przed skorzystaniem z prawa odstąpienia (tak: wyrok SN z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. V CSK 512/11).
Po piąte, by wyeliminować ryzyko niepokrycia strat zastrzeżoną, zbyt niską, karą umowną, można w umowie dodatkowo zastrzec możliwość dochodzenia obok kary umownej odszkodowania uzupełniającego. Możliwość zastosowania takiego rozwiązania wynika bezpośrednio z treści przepisu art. 484 § 1 k.c. Judykatura jednocześnie doprecyzowuje, że możliwość żądania odszkodowania przenoszącego wysokość kary umownej jest rzeczywiście dopuszczalna jedynie wtedy, gdy możliwość dochodzenia odszkodowania obok kary umownej zostanie przewidziana umową i nie budzi wątpliwości w świetle przepisu art. 484 k.c., że kara umowna tego typu ma charakter zaliczany, co oznacza, iż kara ta musi być zaliczona na poczet odszkodowania i zasądzeniu może podlegać tylko odszkodowanie w kwocie przenoszącej karę umowną (zob.: wyrok SA w Katowicach z dnia 23 lipca 2013 r., sygn. V ACa 233/13).
Post Views:
5 716
